Στον ορεινό κυρίως όγκο του Πηλίου, στα χρόνια της Τουρκοκρατείας αναπτύχθηκαν τα 24 χωριά του Πηλίου, γνωστά από Έλληνες αλλά και ξένους περιηγητές. Ακόμα και σήμερα διατηρούν μεγάλο μέρος από την αρχική τους φυσιογνωμία που τα καθιστά από τους σημαντικότερους παραδοσιακούς οικισμούς στην Ελλάδα.
Οι παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτήν την ανάπτυξη ήταν πάρα πολλές, κυρίως όμως η εύφορη γη με τα τρεχούμενα νερά, η εύκολη θαλάσσια μεταφορά, η τοπική αυτοδιοίκηση με τα προνόμια που της έδωσαν οι Τούρκοι κατακτητές, οι επενδύσεις από τους Πηλιορείτες ομογενείς κυρίως από την Αίγυπτο και φυσικά το "μεράκι" που χαρακτήριζε και την πιο απλή κατασκευή.
Η αρχιτεκτονική του Πηλίου χρίζει ξεχωριστής αναφοράς και τα αρχοντικά σπίτια του Πηλίου που σώζονται μέχρι σήμερα μας θυμίζουν ένδοξες εποχές του παρελθόντος που αξίζει ο επισκέπτης να επιδιώξει να τα αναζητήσει.
Οι μάστορες και οι χτίστες έβαζαν πολύ χρόνο και έδιναν όλο τους τον εαυτό στις κατασκευές. Ηπειρώτες μάστορες ήρθαν στην περιοχή του Πηλίου και δίδαξαν του ντόπιους συναδέλφους τους πώς να λαξεύουν τις πέτρες, πώς να τις χρησιμοποιούν στο χτίσιμο και πώς να φτιάχνουν κατοικίες, καλντερίμια και γεφύρια, χρησιμοποιώντας παράλληλα υλικά από το ίδιο το περιβάλλον, όπως πέτρα και ξύλο.
Σε πολλές περιπτώσεις εκεί όπου έφτιαχναν τα θεμέλια, ό,τι βράχο έβρισκαν τον έσπαγαν και χρησιμοποιούσαν τις πέτρες στο χτίσιμο. Μη ξεχνάμε πως η μεταφορά των υλικών δεν ήταν εύκολη τότε. Όλα γενικά τα υλικά ήταν γύρω από τα χωριά παρμένα. Με αυτήν τη μέθοδο στο Πήλιο, φτιάχτηκαν σπίτια με προδιαγραφές, ενταγμένα στο φυσικό περιβάλλον. Η Πηλιορείτικη λαϊκή αρχιτεκτονική κατέχει ξεχωριστή θέση στην Ελληνική αρχιτεκτονική.
Τα πηλιορείτικα αρχοντικά που το πράσινο τα έχει κυριολεκτικά αιχμαλωτίσει, είναι σκορπισμένα σε πλατάνια, δροσερές ρεματιές, ανθισμένες πλαγιές ανηφορικά στριφογυριστά καλντερίμια, ευωδιαστούς ανθόκηπους και περιβόλια με πλούσια βλάστηση.
Γραφικά χαγιάτια, διακοσμητικά ψευτοπαράθυρα που δίνουν μια παραμυθένια όψη στο σύνολο, πόρτες και υπέρθυρα με σκαλιστό ξύλο, εναρμονίζονται με το γύρω φυσικό περιβάλλον, παρουσιάζοντας έτσι ένα τέλειο οπτικό αποτέλεσμα. Τα χωριά του Πηλίου δεν ήταν οχυρωμένα, δεν είχαν δηλαδή τείχη, σε όλα σχεδόν όμως υπήρχαν τα πυργόσπιτα, που ήταν πραγματικά οχυρά.
Τα πυργόσπιτα του Πηλίου άρχισαν να χτίζονται στις αρχές του 17ου αιώνα, επηρεασμένα από τα πυργόσπιτα των Τούρκων τσιφλικάδων του θεσσαλικού κάμπου. Ήταν ψηλά σπίτια σαν οχυρά, ανήκαν και αυτά επίσης σε Τούρκους και χτίστηκαν κοντά σε περιοχές που είχαν τα κτήματά τους, όπως στον Άνω Βόλο στα Λεχώνια και γύρω από το κάστρο του Γόλου. Μετέπειτα, όταν οι συνθήκες ευνόησαν την άνθιση του εμπορίου και οι ντόπιοι Πηλιορείτες απόκτησαν χρήματα, έχτισαν και αυτοί με τη σειρά τους τα δικά τους πυργόσπιτα τα οποία ήταν αντίγραφα των πρώτων εκείνων τούρκικων αρχοντικών. Χαρακτηριστικά τέτοια σπίτια σώζονται στα χωρία Κισσός (Σπίτι Πίτσου), στη Μακρινίτσα (αρχοντικό Κωνσταντινίδη), στον Άγιο Λαυρέντιο και στον Άγιο Γεώργιο.
Οι ειδικοί όροι δόμησης που ισχύουν σήμερα για το Πήλιο ευτυχώς προστατεύουν και διατηρούν αυτήν τη όμορφη εικόνα των σπιτιών. Υπάρχουν βέβαια σε μερικές περιπτώσεις και κάποιες "παραφωνίες"…
Εκτός από τα σπίτια και τις εκκλησιές, υπάρχουν και ορισμένα άλλα κτίσματα που δίνουν κι αυτά το μέτρο της αρτιότητας και της καλαισθησίας που χαρακτήριζε του λαϊκούς μάστορες του Πηλίου... Τα πέτρινα τοξοτά γεφύρια που με το πέρασμα του χρόνου ο κισσός τα αγκαλιάζει, συμπληρώνοντας έτσι την ομορφιά τους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό του Πηλίου αποτελούν και τα πολλά καλντερίμια. Στο Πήλιο υπάρχει ένα πολύ πυκνό δίκτυο από καλντερίμια και φυσικά ο σκοπός της κατασκευής τους αρχικά δεν ήταν αυτός της διασκέδασης ή της απλής πεζοπορίας, αλλά, αποτελούσε κάποτε το Εθνικό δίκτυο επικοινωνίας. Μέσα σε αυτό το δίκτυο μπορούμε να διακρίνουμε και την οικονομική ζωή των χωριών, δηλαδή πόσο εύπορα ήταν (πχ. αν ένα καλντερίμι είναι μεγάλο, πόσα γεφύρια περνάει το καλντερίμι κλπ.). Αν το καλντερίμι ήταν πολυσύχναστο με μεγάλη κίνηση, τότε αυτό το έφτιαχναν μεγαλύτερο. Ευτυχώς στη σημερινή εποχή μεγάλο μέρος από τα καλντερίμια του Πηλίου έχει διατηρηθεί και ο επισκέπτης που έχει τη διάθεση να περπατήσει κατά τη διαμονή του, έχει τη δυνατότητα να τα θαυμάσει.
Η ξυλογλυπτική, η ζωγραφική και η λιθογλυπτική έχουν κοσμήσει μοναστήρια, παλιά αρχοντικά, γραφικές πλατείες, λιθόκτιστες σκαλιστές κρήνες, που αποτελούν θαυμάσια επιτεύγματα της λαϊκής καλλιτεχνικής ευαισθησίας.
Επίσης, από τα βασικότερα και ποιο ενδιαφέροντα κτίσματα της περιοχής του Πηλίου είναι οι κρίνες, ανοιχτές ή σκεπαστές δουλεμένες με το μεράκι των λαϊκών μαστόρων, αποτελούν πραγματικά έργα τέχνης. Στολισμένες με λιθανάγλυφες παραστάσεις με θέματα από τη φύση, την ιστορία, την εκκλησιαστική παράδοση, συνθέτουν αληθινά αριστουργήματα. Η κάθε κρήνη έχει τη δική της ονομασία, αλλά και τη δική της ιστορία...
